Przejdź do zawartości

Wikipedysta:Piszeng/brudnopis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii


Emily Dickinson
Ilustracja
Portret Emily Dickinson z późniejszego okresu jej życia, stworzony na podstawie dagerotypu z 1846 lub 1847 roku.
Imię i nazwisko

Emily Elizabeth Dickinson

Data i miejsce urodzenia

10 grudnia 1830
Amherst w stanie Massachusetts

Data i miejsce śmierci

15 maja 1886
Amherst w stanie Massachusetts

Narodowość

amerykańska

Dziedzina sztuki

poezja

Emily Elizabeth Dickinson (ur. 10 grudnia 1830 w Amherst w stanie Massachusetts, zm. 15 maja 1886 tamże) – jedna z najsłynniejszych i najbardziej uznawanych poetek amerykańskich XIX wieku,zwana „Pięknością z Amherst” („Belle of Amherst”).


Biografia

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina i dzieciństwo

[edytuj | edytuj kod]
Dom rodzinny Emily Dickinson. W chwili obecnej mieści się tu muzeum poświęcone poetce.

Emily Dickinson przyszła na świat 10 grudnia 1830 roku w małej (wówczas) miejscowości Amherst, w stanie Massachusetts w Nowej Anglii. Miała starszego o półtora roku brata Austina i młodszą o dwa lata siostrę Lawinię. Jej ojcem był znakomity prawnik Edward Dickinson, a matką Emily Norcross. Sam rodzinny dom zbudował dziadek Samuel Fowler Dickinson również prawnik w szóstym pokoleniu potomek pierwszych osadników doliny Connecticut[1]. Nad życiem rodziny dominowała silna osobowość ojca. Matka miała na jej osobowość wpływ nieporównanie mniejszy. Więź emocjonalna miedzy nią a matką prawie nie istniała, a pewna bliskość miedzy nimi zrodziła się dopiero, gdy doszło do swoistej zmiany ról. Matka w późniejszym wieku zniedołężniała, co postawiło córkę wobec konieczności roztoczenia nad nią opieki. Wychowanie dzieci odbywało się pod ojcowską kontrolą, w duchu ściśle protestanckim, ciążącym silnie w stronę kalwinizmu i purytanizmu. Rygoryzm tych wyznań mógł mieć wpływ na późniejsze skłonności psychiczne i tryb życia poetki; ale duch protestantyzmu był wybitnie sprzyjającym podłożem dla jej twórczości[2]. Emily była dzieckiem niezwykle miłym, bystrym. Rodzice zwykli w wychowaniu dzieci przykładać wagę do tego, co poważne, realne, chociaż Emily wcześnie objawiała zdolności muzyczne-ojciec kupił jej fortepian dopiero, gdy miała lat czternaście.Jej szczególna wrażliwość i niezwykła wyobraźnia uchodziły zupełnie ich uwagi. Natomiast o edukację szkolną dzieci wykazywano nadzwyczajną dbałość. Emily już w wieku pięciu lat zaczęła chodzić do miejscowej szkoły podstawowej[3].

Lata szkolne

[edytuj | edytuj kod]
Portret dziewięcioletniej artystki.

Po ukończeniu szkoły podstawowej Emily zaczęła się uczyć w średniej szkole „Amherst Academy” ,do której chodziła wraz z Lawinią przez siedem lat. Był to jej najszczęśliwszy okres w życiu. Akademia (jak zwano wówczas szkole średnią) była jak na owe czasy niezwykle nowoczesna, pracowali w niej młodzi zapaleni wychowawcy, realizowano świetny program nauczania, ściśle związana z „Amherst College”, wywarła ogromny wpływ na kształtowanie się osobowości Emily. W Amherst Academy .Emily uczyła się łaciny, historii i filozofii, gramatyki angielskiej, składni i literatury, chemii, botaniki, zoologii i astronomii. Gdy w sierpniu 1847 roku ukończyła Akademię, ojciec posłał ją do odległego o dziesięć mil South Hadley na pobieranie dalszej nauki w Seminarium Żeńskim, „Mount Holyoke Female Seminary”. Seminarium miało charakter raczej wychowawczy aniżeli naukowy: kładło większy nacisk na rozwój postaw etycznych u dziewcząt niż na rozwój intelektualny. Nauka w seminarium trwała dwa lata, lecz Emily opuściła je już po roku. Prawdopodobnie spowodowane było to trudnością przyzwyczajenia się do życia w South Hadley i ogromną tęsknotą za domem[4].

Przyjaźń z Susan Gilbert

[edytuj | edytuj kod]

W biografii Emily wiele miejsca zajmują jej przyjaźnie. Zarówno te z lat wczesnego dzieciństwa, a także późnego, dorosłego życia. Obok domu rodzinnego był to ten składnik rzeczywistości, który przeżywała bardzo głęboko i z ciągłym napięciem. Jedną z najważniejszych przyjaźni była niewątpliwie ta z Susan Gilbert. Susan pochodziła z Greenfield. Wcześnie osierocona przez oboje rodziców, zamieszkała najpierw u swojej siostry. Po roku wróciła do Amherst i wtedy poznała bliżej, Austina Dickinsona, który się w niej zakochał. W tym czasie zbliżyła się do niej również, Emily: ta oczarowała ją swoją odmiennością. Sue była osobą ogromnie samodzielną, pewną siebie.Miała własny, wyrobiony smak,była intelektualnie chłonna i atrakcyjna. Często się odwiedzały, w chwilach rozłąki pisały listy, które były przepełnione uczuciem, że wyglądały wręcz na listy miłosne.

W miarę upływu czasu, przyjaźń z Susan ulegała zmianie. Dało zauważyć się wzrastające napięcie w stosunkach miedzy nimi. W lipcu 1856 roku Austin i Susan wzięli ślub i zaczęli prowadzić przy Evergreens dom otwarty; odbywały się u nich wieczorki towarzyskie, spotkania, zabawy. Wkrótce dom ten stał się najbardziej atrakcyjny w Amherst, zjawił się tam nawet Ralph Waldo Emerson. Częstym gościem w Evergreens była też sama Emily, która przychodziła w towarzystwie ojca. Czuła się tam znakomicie, grała na fortepianie, śpiewała, rozweselała towarzystwo. To był zupełnie inny świat niż jej dom rodzinny „Homestead”. Susan i Emily ponownie się zbliżyły, obdarowywały się książkami dyskutowały o nich, a niezależnie od spotkań prowadziły korespondencję. Na cztery lata przed śmiercią Emily pisała do niej:”Wyłączając Szekspira, od Ciebie nauczyłam się więcej niż od jakiejkolwiek żyjącej istoty…”[5]. Aż do końca życia Emily łączyły obie przyjaciółki więzi literackie[6].

Mężczyźni w jej życiu

[edytuj | edytuj kod]

Biografowie Emily nie są zgodni, co do jej życia osobistego. Jednak najczęściej pojawiają się dwa nazwiska:, Benjamina F. Newtona i Charlesa Wadswortha. Benjamin F. Newton był aplikantem w firmie prawniczej ojca Emily. Był on jej niewątpliwie bliski, również pod względem zainteresowań literackich: chętnie czytał wczesne wiersze jej autorstwa i zachęcał ją do pisania. O ślubie nie mogło jednak być mowy. Wyjechał z Amherst, gdy Emily miała 18 lat i wkrótce potem zmarł. Jego śmierć była prawdopodobnie jedną z przyczyn ciężkiego kryzysu, który dotknął Emily w latach późniejszych[7]. Pastora Charlesa Wadswortha poznała Emily podczas podróży do Filadelfii. Właśnie tam, działał opromieniony sławą kaznodzieja wielebny, pastor w kościele prezbiteriańskim. Emily była nim oczarowana. Wardsworth był człowiekiem niepospolitego formatu i o wręcz magnetycznym wpływie na ludzi. Jednak był on już żonaty i miał dzieci. Emily i Charles pozostali z sobą w kontakcie korespondencyjnym i tylko dwukrotnie widzieli się sam na sam. Raz w roku 1860, a drugi raz dopiero dwadzieścia lat później. Charakter ich znajomości do dzisiaj pozostaje niejasny, ocalałe dokumenty jednoznacznie nie pokazują prawdy i do dziś są tajemnicą[8].

Mentor

[edytuj | edytuj kod]

Gdy Emily miała 32 lata nawiązała korespondencyjny kontakt z pierwszym zawodowym literatem, Thomasem Wentworthem Higginsonem. Studiował on teologię na Harvardzie, po czym został pastorem kościoła unitariańskiego. Wyznawał poglądy liberalne, był przeciwnikiem niewolnictwa, zwolennikiem reform społecznych. Po kilkunastoletniej działalności duszpasterskiej poświęcił się całkowicie pisaniu. W 1861 roku objął w Bostonie stanowisko redaktora w „The Atlantic Monthly”. Ogłosił tam: ”List do młodego współpracownika”, w związku, z którym Emily wysłała mu swoje wiersze,min.: „Bezpieczni w swych komnatach z alabastru”. Higginson odpisał jej prędko,pytając o wiek, liczbę napisanych utworów, wykształcenie, przyjaciół prosząc też o przysłanie mu więcej wierszy. Wraz z drugim listem Emily przysłała Higginsonowi trzy wiersze, które później zaliczono do najlepszych w jej dorobku, min.:” Nadszedł jeden dzień pełni lata”. Z krótkimi lub większymi przerwami trwała miedzy nimi wymiana korespondencji aż do jej śmierci. W tym dwudziestopięcioletnim okresie przesłała mu około stu wierszy. Jedyna przerwa nastąpiła w latach 1861- 65 gdy Higginson wyjechał na front. Przez lata napisali do siebie dziesiątki listów, ale ani razu się nie spotkali. Gdy Higginson zapraszał Emily do siebie, serdecznie mu za to dziękowała, jednocześnie zaznaczając,że nie ma ochoty ruszać się dokądkolwiek. Wreszcie w 1870 roku to on postanowił ją odwiedzić.Jednak ich spotkanie nie przyczyniło się do zacieśnienia więzów. Higginson do końca był lojalny w swej przyjaźni, a po śmierci Emily, wspólnie z MabelTodd wydał jej pierwszy zbiór poetycki[9].

Choroby i fobie

[edytuj | edytuj kod]
Jeden z dwu znanych dagerotypów Emily Dickinson. Stworzony w latach 50. XIX wieku. Odkryty przez Philipa F. Gura na eBay w 2000 roku.

Nie tylko, Emily, ale cała jej rodzina była niezwykle przywiązana do rodzinnego domu. ”Żaden z Dickinsonów nie odniósł powodzenia poza ukochanym Amherst. Nie dawali się przeszczepić łatwo na inne miejsce. Unikali podróżowania niemal jak ognia[10]. Miłość Emily do domu i niechęć do podróżowania były tak silne, że mając dwadzieścia jeden lat odmówiła odwiedzenia swojej przyjaciółki, Jane Humprey nawet na okres tygodnia. Z biegiem lat niechęć ta przybrała postać wręcz obsesyjną. Niewiele podróżowała a większość jej wyjazdów związany był z pogarszającym się stanem zdrowia. Emily miała poważnie chore oczy, dlatego też kilkakrotnie(w 1846, 1851, 1864 i 1865) wyjeżdżała do Bostonu na leczenie. Oprócz tego, zaledwie kilka razy zdecydowała się opuścić rodzinny dom. W wieku dwudziestu pięciu lat odwiedziła Cambridge, Waszyngton by odwiedzić ojca, który został wybrany do Izby Reprezentantów i Filadelfię gdzie odwiedziła swoją koleżankę z czasów szkolnych, Elizę Colleman[11].

Ostatnie lata Emily- śmierć w rodzinie

[edytuj | edytuj kod]
Nagrobek Emily Dickinson.

Niezwykle ciężki okres w jej życiu nastąpił w 1874 roku, gdy umarł jej ojciec. W następnych dziesięciu latach spadał na nią cios za ciosem, kiedy po kolei umierały osoby z jej najbliższej rodzinny i przyjaciele: Samuel Bowles w 1878, pastor Charles Wadsworth w 1882, jej matka w 1882 i w 1883 roku jej bratanek, Gilbert. W ciągu ostatnich piętnastu lat życia Emily nigdzie nie wyjeżdżała, nikogo w mieście nie odwiedzała. Całe dnie spędzała w swoim pokoju, tylko wieczorem, gdy była pewna, że nikt jej nie może zobaczyć schodziła do ogrodu. Jej samotność była dobrze chroniona dzięki niestrudzonej, opiekuńczej siostrze. Jedyną osobą, z którą do końca utrzymywała kontakt była Mabel Todd. W połowie czerwca 1884 Emily zasłabła nagle w domu, potem jednak poczuła się lepiej.W ciągu następnych dwóch lat jej życia trzykrotnie jeszcze się to powtórzyło. 13 Maja 1886 roku znowu straciła przytomność, ale tym razem już jej nie odzyskała. Zmarła w trzy dni później[12].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Początek lat sześćdziesiątych, zwłaszcza 1862 rok, jest okresem, w którym poetka napisała ponad 300 utworów ( od nr 326 do 664). Wierszy nie tylko napisanych w rewolucyjnie nowym stylu, ale i stanowiących jej najwyższe osiągnięcie. Po śmierci Emily w roku 1886 jej młodsza siostra Lavinia ku swojemu kompletnemu zaskoczeniu odkryła w jej pokoju zamknięty na klucz kuferek, wypełniony rękopisami 1775 wierszy. Nawet ci, którzy znali Emily i za życia i wiedzieli, że pisze poezje, nie mieli pojęcia, że napisała jej aż tyle. Na prośbę Lawinii, egzekutorką tej niespodziewanej obszernej literackiej spuścizny została Mabel Todd, która wraz z Thomasem Wentworthem Higginsonem zdecydowała się wydać jej wiersze. Jednak jak na ówczesne czasy były one zbyt nowatorskie i szokowały swoja formą, dlatego też niekonwencjonalne epitety zastąpiono bardziej utartymi określeniami, starannie wygładzono chropowatości wersyfikacji i intonacyjne załamania, dziwaczną interpunkcję i pisownię (niezliczone myślniki i słowa pisane z dużych liter) przystosowano do ogólnie obowiązujących reguł. Retuszowi poddano również dagerotyp, gdyż uznano, że ten jedyny pozostały po Emily wizerunek nie oddaje jej sprawiedliwości i sporządzono nowy portret, zgodny z panującą konwencją urody. W 1955 toku Thomas H. Johnson opublikował kompletne, krytyczne wydanie wierszy poetki w ich oryginalnej postaci, a niedługo później także pełną edycję jej listów. Dopiero wówczas zmieniło się postrzeganie Emily z nieśmiałej sentymentalnej poetki piszącej o ptakach i kwiatkach. Doceniono jak wielką była nowatorką, odnowicielką mowy poetyckiej, obdarzoną przy tym umysłem o filozoficznej głębi[13].

Kalendarium życia i twórczości Emily Dickinson

[edytuj | edytuj kod]

1830-10 grudnia- rodzi się Emily Dickinson.
1833- Rodzi się jej siostra, Lawinia Norcross Dickinson.
1835- Ojciec Emily zostaje skarbnikiem w Amherst College. Emily rozpoczyna czteroletnią naukę w Primary School.
1838- Umiera dziadek Samuel Fowler Dickinson.
1844- W maju Emily odwiedza w Bostonie swa ciotkę Lawinie.
1846- Emily wyjeżdża do Bostonu, aby leczyć chore oczy i zostaje tam do połowy września.
1847- Emily kończy naukę w Amherst Academy i zaczyna studia w Female Seminary w South Hadley.
1848- Po dwóch semestrach opuszcza, Female Seminary- podobno ze względów zdrowotnych.
1850- Pierwsza publikacja Emily, magazyn studencki ”The Indicator” drukuje jej drobny okolicznościowy utwór prozatorski.
1852- „Springfield Republican” ogłasza pierwszy wiersz Emily. Ojciec zostaje wybrany do Kongresu.
1855- Emily wraz z siostra wyjeżdża do Waszyngtonu a stamtąd do Filadelfii.Rozpoczyna się długa i obłożna choroba matki.
1856- Austin, brat Emily bierze ślub z Susan Gilbert, wprowadzają się do Evergreens.
1861- “Springfield Republican” drukuje wiersz Emily „I taste a liquor never brewed”.
1862- “Springfield Republican” drukuje wiersz Emily ”Bezpieczni w swych komnatach z alabastru” Emily nawiązuje korespondencyjny kontakt z redaktorem „Atlantic Monthly”, Th.W.Higginsonem.
1864- Emily ponownie wyjeżdża do Bostonu na leczenie oczu.
1865- Znowu w Bostonie i w tym samym celu.
1874-16 czerwca- umiera nagle w Bostonie ojciec Emily.
1875-15 czerwca- jej matka ulega paraliżowi.
1878- W październiku odwiedza ją pisarka Helena Hunt Jackson.
1882- Umiera pastor Charles Wadsworth.14 listopada umiera matka Emily.
1883- Umiera ukochany bratanek Emily, Gilbert.
1884- Emily doznaje pierwszego ataku ciężkiej choroby.
1886-15 maja- umiera Emily Dickinson.
1890- W Bostonie ukazuje się pierwszy zbiór wierszy Emily Dickinson „Poems”.
1894- W listopadzie ukazują się w dwóch tomach jej Listy.
1924- Martha Dickinson Bianchi wydaje ”The life and Letters of Emily Dickinson” I wspólnie z Alfredem Leete Hampsonem :” The complete Poems of Emily Dickinson”.
1929- Ukazuja się “Farther Poems of Emily Dickinson”.
1931- W Opracowaniu Mabel Loomis Todd I Millicent Todd Bingham ukazują się “Bolts of Melody: New Poems of Emily Dickinson”.
1955- Wychodzi pierwsza pełna i krytyczna edycja wierszy Emily w trzech tomach, przygotowana przez Thomasa H.Johnsona”The Poems of Emily Dickinson”.
1958- W opracowaniu Th.H.Johnsona i Theodory Ward ukazują się w trzech tomach listy Emilii ”The letters of Emily Dickinson”.
1965- Nakladem PIW ukazują się „Poezje” w przekładzie Kazimiery Iłłakowiczówny[14].

Poezja

[edytuj | edytuj kod]

Interpretacje wierszy

[edytuj | edytuj kod]
Okładka pierwszego tomika wierszy Emily Dickinson, opublikowanego w 1890 roku

Interpretacje poszczególnych działów wierszy Emily Dickinson wg. edycji Thomasa H. Johnsona

Wiara-miłość-uznanie

[edytuj | edytuj kod]

W eseju pt. Sumptuous Destitution” („Wystawne Ubóstwo”) Richard Wilbur zauważa, że poezja, dla Emily Dickinson, była sposobem na wypełnienie niedostatków (ang. privation)w sferach:
a) pewnej, niezachwianej wiary religijnej,
b) braku spełnionej miłości,
c) braku rozpoznania jako poetki.
Wiara: Emily Dickinson jako siedemnastoletnia dziewczyna szukała odpowiedzi na nurtujące ją pytania egzystencjalne. Nie znalazła ich w religii. Odrzuciła przekonania kościelne o grzechu pierworodnym, odkupieniu, czy piekle. Jak zauważył Andrzej Wicher, Dickinson nie wiodła religijnego życia swojej generacji. Jej poezja porusza niejednokrotnie temat Boga, ale nie odzwierciedla Jego purytańskiej wizji. Jest to raczej przedstawienie Boga, jako Tego, który nie odpowiada, którego nie możemy odkryć przez doktryny religijne. Poznanie może dokonać się tylko przez indywidualną relację człowieka z Bogiem.
Miłość: Poezja Dickinson i fakty pochodzące z jej biografii, zadają się wzajemnie przenikać. Oczywiście wiele z nich pozostaje w sferze przypuszczeń, nie mniej jednak biografowie zgodnie twierdzą, że życie Emily, było wypełnione żałobą, a ją samą przedstawiają jako typ samotnika. Nigdy nie wyszła za mąż, nigdy też nie doświadczyła spełnionej miłości.
Uznanie: Emily Dickinson nie zerwała z pisaniem poezji, mimo, że współcześni jej krytycy, nie zaaprobowali jej prac. Wierzyła, że wierne odzwierciedlenie stanu ducha w poezji jest niemożliwe „Jak możesz wydrukować część swojej duszy?”. Poetka została doceniona dopiero po śmierci. W 1955 roku opublikowano pierwszy tomik jej wierszy w niezmienionej formie. Emily Dickinson odwracała wszystkie niedostatki w zyski. Pisała, że poprzez doznawanie goryczy, uczymy się doceniać słodycz.

„Skoro nie mogłam mieć Wszystkiego –
Nie dbałam o brak mniejszych Rzeczy.”

(fg. wiersza nr 985)

Krytyka literacka

[edytuj | edytuj kod]
Wiersz Emily Dickinson wysłany do Thomasa Higginsona w 1880 roku.

Poezja Emily Dickinson odbiegała od wszelkich konwencji pisarskich XIX wieku. Głównymi tematami poruszanymi przez nią, były miłość, wiara i śmierć, lecz sposób ich przedstawienia znacznie odbiegał od oczekiwań ówczesnego odbiorcy. W eseju pt. „Emily Dickinson”, Conrad Aiken zwraca uwagę na jej indywidualizm. Poetka ta żyła w dobie amerykańskiego transcendentalizmu. Na jej sposób postrzegania świata wpłynęła twórczość R. W. Emersona. Tematy dobra i zła, życia i śmierci, przeznaczenia i natury duszy ludzkiej, z czasem stały się jej obsesją. Emily Dickinson nie kwestionowała istnienia Boga, ale nie przyjmowała Go tak, jak Purytanie. Najpiękniejszym wyrazem istnienia i woli Boga, była dla niej natura, a nie kościół. Allen Tate w eseju pt. „Emily Dickinson”, stwierdził, iż jej twórczość, wiąże ze sobą elementy poezji zarówno Nathaniela Hawthorne’a, jak i Ralpha Waldo Emersona. Od Hawthorne’a przejęła wyraźnie określone poczucie świata fizycznego. Obydwoje poszukiwali Boga, wspomagając metaforami to, co odległe i dziwne. Od Emersona natomiast Dickinson przejęła przeświadczenie, że poezja jest w stanie w pełni wyrazić to, co twórca chce przekazać- stać się wspaniałym, osobistym, niemal obscenicznym wyznaniem. A. Tate zauważa również, że Emily Dickinson łączy z Jonem Donne chęć odkrycia osobowości. Ich poglądy, idee, abstrakcje, z poziomu racjonalnego planu, sprowadzały się do płaszczyzny postrzegania. Pisząc o Dickinson, Allen Tate porusza również temat tradycji i kultury, od których poetka niemal zupełnie się odcięła. Miała odmienne, świeże spojrzenie na świat, którego ówczesne społeczeństwo nie było w stanie zrozumieć. Artystka „zapanowała nad życiem poprzez jego odrzucenie”. Była typem samotnika, choć z jej poezji można wnioskować, że jest kobietą o dużym doświadczeniu życiowym oraz bogatym życiu wewnętrznym. Chęć zrozumienia świata była dla niej silnie motywująca. A. Tate zwraca również uwagę na język- metafizyczną relację pomiędzy wyrazami łacińskimi bądź greckimi (które wyrażały idee, pojęcia), oraz wyrazami saksońskimi (używanymi dla wyrażenia postrzegania, odczuwania).
Wielu autorów tekstów krytycznych dotyczących twórczości Emily Dickinson, szczególną uwagę poświęcało technicznemu aspektowi jej poezji. W niniejszej notce zostały wykorzystane spostrzeżenia: Thomasa H. Johnsona (“The Poet and the Muse: Poetry as Art”, 1955), Johna Crowe Ransoma (“Emily Dickinson: A Poet Restored”, 1956), Austin Warren (“Emily Dickinson”, 1957), Charlesa R. Andersona (“Words”, 1960), Cristanne Miller (“Dickinson’s Language: Interpreting Truth Told Slant”), Jamesa Guthrie (“Near Rhymes and Reason: Style and Personality in Dickinson’s Poetry”).

Techniki pisania: metrum

[edytuj | edytuj kod]
Rękopis wiersza 249. Emily Dickinson: Dzikie noce - szalone noce!

Wiersze Emily Dickinson, jej współczesnym i krytykom, wydawały się być zbiorem nieuporządkowanych wersetów. Nie dostrzegano tam zależności, czy wzorów. Po dokładniejszym przyjrzeniu się budowie jej utworów, jesteśmy jednak w stanie wyróżnić m.in. metrum, wywodzące się z anielskiej hymnologii.
Dickinson stosowała jamby, trocheje i daktyle.
Jamb: a) stosowanie na przemian 8 i 6 sylab w linijce (ang. Common Meter- metrum pospolite), 8, 6, 8, 6.
b) (ang. Long Meter- długie metrum) 8 sylab w linijce, 8, 8, 8, 8.
c) (ang. Short Meter- krótkie metrum) dwie linijki 6-sylabowe, po których następuje jedna 8-sylabowa, a następnie jedna 6-sylabowa. 6, 6, 8, 6.
Na każdą strofę składają się cztery wersy. Schemat może jednak zastać poszerzony, by uzyskać strofę ośmio- bądź sześciowersową. Wówczas:
a) (ang. Common Particular Meter) wyróżnaimy metrum: 8, 8, 6, 8, 8, 6.
c) (ang. Short Particular Meter) przedstawia schemat: 6, 6, 8, 6, 6, 8.
Innymi częstymi zestawieniami jambów były: 7, 6, 7, 6, oraz 6, 6, 6, 6.
W przypadku trochei, schemat metrum przedstawiał się następująco:
7, 7, 7, 7; 8, 8, 7, 7 (często stosowany przez Dickinson); 8, 8, 5, 5 (również upodobany przez poetkę); 7, 7, 5, 5; 6, 6, 5, 5; 6, 6, 6, 6.
Daktyle natomiast były zestawione następująco:
11, 11, 11, 11; 11, 11, 10, 10; 10, 10, 9, 9.
W wierszach Dickinson najczęściej używaną stopą metryczną był daktyl. Zazwyczaj stosowany był do całego utworu, czasami jednak był tylko uzupełnieniem innych.
Emily rzadko stosowała długie (b), oraz krótkie (c) metrum. Najczęściej pojawiające się w jej utworach schematy:8, 6, 8, 6; 8, 8, 6, 8, 8, 6; 7, 7, 6, 6.

Emily mieszała rodzaje metrum. Odkrywała nowe możliwości tradycyjnych form. Przez przeplatanie rodzajów stóp metrycznych, uzyskiwała efekt opóźnienia, bądź też przyspieszenia.

Rymy, jako odzwierciedlenie stylu i osobowości

[edytuj | edytuj kod]

Emily Dickinson nadzwyczaj często używała w swoich utworach rymy niedokładne (ang. near rhymes). Było to jedną z przyczyn, dla których współcześni jej krytycy, osadzili poetką poza kanonem znaczących pisarzy.
Dickinson nie musiała obawiać się odrzucenia, czy rozczarowania czytelników. Nie miała potrzeby stosowania się do panujących wówczas trendów pisania, ponieważ jej poezja nie była przeznaczona po publikacji. Czynnik ten uchronił poetkę przez konformizmem. Dickinson odnajdywała radość w skromności, co pokazuje w jednym ze swych pierwszych wierszy pt.: „For Every Bird a Nest” – „Dla każdego ptaka gniazdo” –nr 143.

W wierszach Dickinson możemy wyróżnić kilka wzorów/ strategii:
1. Utwór rozpoczyna i kończy rym dokładny, pomiędzy nimi zaś zastosowane są rymy niedokładne. Według badaczy poezji Dickinson (np. James Guthrie) może to oznaczać przejście od stanu pewności, poprzez jego kwestionowanie, do ponownego utwierdzenia. Do stanu niepewności odnosić się może również brak rymu. Np. w wierszu nr 617, obrazującym niepokój związany z chorobą oczu z 1863r.
2. Sukcesywne przejście od rymów niedokładnych do dokładnych.
Crescendo- stopniowy wzrost dynamiki,
Diminuendo- stopniowe wyciszanie
W zależności od tego, czy chce zbudować stan napięcia, niepewności, czy też zaznaczyć powrót do równowagi np. po traumatycznym przeżyciu. Np. wiersz nr 986- “The narrow Fellow in the Grass”- “Ten wąski Ktoś- przez Trawę”
3. Rymy niedokładne, według niektórych badaczy poezji Dickinson, były znacznikiem dla jej ekscentrycznej osobowości. Np. wiersz nr 526- „ To hear an Oriole sing” – “Melodie Wilgi…” Krytycy dostrzegają tu również wpływ Emersona- korespondencja między ludzkością i naturą. Wiersze Emily o ptakach dostarczają zwodniczych opinii na temat jej stylu poetyckiego i jej odczuć związanych z byciem poetą.

Język

[edytuj | edytuj kod]

Język Dickinson był, obok poruszanych przez nią zagadnień, rzeczą, wobec której współcześni jej krytycy mieli najwięcej obiekcji. Poetka wiązała elementy gramatyki, rymów i metrum tak, by zapewnić swoim myślom swobodę, pełną wolność wypowiedzi. Nigdy nie podawała wprost znaczenia utworu.
Głównym źródłem bogactwa wyobraźni poetki była Biblia. Dickinson zapożycza z Pisma Świętego wiele pojęć, takich jak serce, czy rozpacz. Nadaje im jednak nowe znaczenia, osadza w innych kontekstach. Poetka niejako walczy z racjonalną terminologią nauki, która jest zarazem walką z samym językiem.
Od Szekspira natomiast Dickinson przejęła metody odświeżania języka, poddając słowa różnym zabiegom, nadawała im nowe, szersze znaczenia. Poetka często wracała do etymologii. Zdarzało się jej używać wyrazów, których znaczenie było lokalne i regionalne, a ich pisownia często odbiegała od standardowej angielszczyzny, np. „Febuary” zamiast „February”, czy „heft” zamiast „weight”. Charakterystycznymi elementami poezji Dickinson są również:

Zapisywanie niektórych wyrazów wielką literą

[edytuj | edytuj kod]

Odnosi się to do rzeczowników i przymiotników. W ten sposób oznaczone zostały słowa kluczowe dla danego utworu. Bardzo często jednak taka pisownia nie narzuca żadnej interpretacji, nie ma też ustalonego znaczenia.

Niekonwencjonalna interpunkcja

[edytuj | edytuj kod]

Najczęściej używanym znakiem interpunkcyjnym jest myślnik, który często umieszczony jest na początku, bądź końcu wypowiedzi. Występując w środku zdania, niejednokrotnie zastępuje przecinek, czy kropkę. Zdarza się, że oznacza wahanie, bądź też nieoczekiwana zmianę znaczenia obiektu czy metafory. Niekonwencjonalne użycie interpunkcji umożliwiło jej całkowitą wolność wypowiedzi, nie zamkniętą w sztywne ramy zasad i norm.

Niegramatyczne struktury, zmiana szyku wyrazów

[edytuj | edytuj kod]

Emily Dickinson często zamieniała kategorie gramatyczne wyrazów, (np. rzeczownik (ang.) pomp –przepych użyty jako przymiotnik, czy czasownik (ang.) create -stworzyć użyty jako partykuła). Zabieg ten nadawał archaicznego wydźwięku jej utworom. Czasami zmiana kategorii wyrazu sprawia, że odczytanie metafory, czy też całego utworu staje się trudne, gdyż możliwości interpretacji jest wiele. Dickinson często nie zaznacza końcówek fleksyjnych czasowników, przez co czytelnik nie ma poczucia czasu, czy określoności. Dwuznaczność wypływającą z nieodmienionej formy czasownika, obrazuje wiersz nr 1068 „Further in Summer than the Birds”- „Dalej niż Ptaki skryta w Lecie”, gdzie akcja zdaje się być wstrzymana i kontynuowana zarazem. Kolejnym elementem wprowadzającym czytelnika w zamęt, są zaimki. Dickinson czasami używała tego samego zaimka, odnosząc się go do rożnych osób. Sytuację tą obrazuje wiersz nr 510 „It was not Death, for I stood up”- „Nie Śmierć to była - stałam bowiem”. Autorce zdarzało się również używać zaimka męskiego i żeńskiego nawiązując do tej samej osoby. Wprowadzanie wieloznaczności, można odczytać jako chęć odcięcia się od norm społecznych, nałożonych przez płeć kulturową (ang. gender).

Niebezpośredniość, zwięzłość

[edytuj | edytuj kod]

Emily Dickinson stosowała niejednokrotnie niekompletne metafory, opuszczała wyrazy, czasami nawet ich ciągi. Braki tego typu zazwyczaj jednak nie zakłócają odbioru wiersza. Inaczej jest w przypadku np. poematu nr 315, gdzie ostatnie dwa wersy nie zawierają elementu, który by je łączył z centralną częścią utworu.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.140
  2. Biblioteczka Poetów Języka Angielskiego:Emily Dickinson "100 wierszy”, Wydawnictwo ARKA, 1990 Kraków, str.10
  3. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str 154-155
  4. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str. 155-157
  5. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.164-165
  6. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.161-165
  7. Biblioteczka Poetów Języka Angielskiego:Emily Dickinson "100 wierszy”, Wydawnictwo ARKA,1990 Kraków,str.13
  8. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.167-175
  9. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.182-192
  10. Aleksander Rogalski, za Richard B. Sewall ; Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia” , Instytut Wydawniczy PAX , Warszawa 1980, str.142
  11. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.142-144
  12. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str.210-212
  13. Biblioteczka Poetów Języka Angielskiego: Emily Dickinson "100 wierszy”, Wydawnictwo ARKA, 1990 Kraków, str.6-7
  14. Aleksander Rogalski „Anetta i Emilia”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1980, str. 253-255

Bibiografia

[edytuj | edytuj kod]

- Roman Dyboski, Samotna poetka Emily Dickinson [w:] Wielcy pisarze amerykańscy, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1958;
- Johnson, Thomas H., ed „The complete Poems Of emily Dickinson” (Boston: Little, Brown & Co.), 1960.
- Sewall Richard B., „Emily Dickinson- a collection of critical essays” wyd. Prentice-hall, Englewood Cliffs 1963.
- Gilman William, "Selected writings of Ralph Waldo Emerson" New York, 1965
- Cody, J. "After great pain: The inner life of Emily Dickinson"'. Cambridge, MA: Harvard University Press., 1971.
- Rogalski Aleksander "Annetta i Emilia". Instytut Wydawniczy Pax, 1980.
- Kopcewicz Andrzej, Sienicka Marta „Historia Stanów Zjednoczonych w zarysie wiek XVII-XIX”, wyd. PWN, Warszawa 1983;
- Agnieszka Salska, “Walt Whitman and Emily Dickinson” (1985)
- Robin Riley Fast, Christine Mack Gordon „Approaches to Teaching Dickinson’s Poetry”,wyd. The Modern Lg. Association of America, New York 1989;
- Emily Dickinson, „100 wierszy” , Biblioteczka poetów języka angielskiego pod redakcją Stanisława Barańczaka, wyd. Arka, Kraków 1990;
- Baym Nina „Northon Anthology of american literature” 4th edition, v.1 , wyd. w.w.Northon&Company, New York 1994.
- McDermott, J." Emily Dickinson’s nervous prostration and its possible relationship to her work.",Dickinson Journal, 2000.
- Winhusen, S." Emily Dickinson and schizotypy". Emily Dickinson Journal, 2004
- Jędrzejko Paweł, “Płynność i Egzystencja”, Exmachina, Sosnowiec-Katowice-Zabrze 2008.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne w angielskiej wersji językowej

[edytuj | edytuj kod]