Badinterova komisija

Arbitražna komisija Mirovne konferencije o Jugoslaviji (poznata kao Badinterova komisija) bila je arbitražno tijelo koje je osnovalo Vijeće ministara Evropske ekonomske zajednice (EEZ) 27. augusta 1991. da bi Konferenciji o Jugoslaviji pružilo pravne savjete. Robert Badinter imenovan je za predsjednika petočlane Komisije koju čine predsjednici ustavnih sudova u EEZ. Arbitražna komisija je donijela petnaest mišljenja o "važnim pravnim pitanjima" koja su nastala u sukobu između nekoliko republika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ).^[1]

Od 1990. do 1991. počinju da rastu suprotnosti između Srbije i drugih republika u okviru federativne Jugoslavije (Slovenija i Hrvatska), ekonomski, politički, a potom i etno-teritorijalni sukobi.

Na Referendumu o nezavisnosti Slovenije 1990, ogromna većina stanovnika glasala je za nezavisnost republike,^[2][3] slični rezultati su viđeni na hrvatskom referendumu o nezavisnosti 1991.^[4] i 25. juna 1991. obje republike proglasile su nezavisnost.^[5] Početkom marta 1991. u Pakracu je došlo do oružanih sukoba između Hrvata i Srba.^[6] Jedinice Jugoslavenske narodne armije (JNA) dovedene su u grad kako bi se sprečili dalji sukobi. Dana 9. marta 1991. vojska je ugušila proteste u Beogradu.^[7] Dana 31. marta 1991. došlo je do sukoba između hrvatske policije i paravojski iz SAO Krajine, osnovane od strane Srba u Hrvatskoj,^[8] u Nacionalnom parku Plitvička jezera u kojem su ubijena dva muškarca.^[9] Ovi događaji su kulminirali manjim oružanim sukobom u Sloveniji i početkom rata u Hrvatskoj.^[10]

Početkom 1991. Evropska ekonomska zajednica je, predviđajući neminovni oružani sukob u Jugoslaviji, ponudila svoju posredničku pomoć rukovodstvu SFRJ. Nakon što je saveznička vlada SFRJ pristala na posredovanje EEZ-a, potonja je vodila niz pregovora i konsultacija sa zaraćenim stranama. Dana 7. jula 1991. potpisana je Brionska deklaracija kojim je okončan rat u Sloveniji, sa čije su teritorije povučene sve jedinice JNA. Deklaracijom je predviđen moratorijum na stupanje na snagu deklaracija o nezavisnosti Slovenije i Hrvatske na period od tri mjeseca, kao i potreba za otpočinjanjem pregovora o budućem ustrojstvu Jugoslavije. Međutim, deklaracija nije imala utjecaja na prekid neprijateljstava u Hrvatskoj.^[11]

• Robert Badinter, predsjednik Ustavnog vijeća Francuske
• Roman Herzog, predsjednik Saveznog ustavnog suda Njemačke
• Aldo Corasaniti, predsjednik Ustavnog suda Italije
• Francisco Tomás y Valiente, predsjednik Ustavnog suda Španije
• Irène Pétry, predsjednica Ustavnog suda Belgije

Od kraja 1991. do sredine 1993, Arbitražna komisija je donijela 15 mišljenja o pravnim pitanjima koja su proizašla iz raspada Jugoslavije. ^[12]

Dana 20. novembra 1991. Lord Carrington upitao je da li je otcjepljenje nekih republika od SFRJ sačuvalo njeno postojanje, kako su tvrdile Srbija i Crna Gora, ili je dovelo do njenog raspada sa svim republikama kao ravnopravnim sljedbenicima SFRJ. Komisija je 29. novembra 1991. odgovorila: "Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je u procesu raspada".^[1]

Lord Carrington je 20. novembra 1991. upitao: "Da li srpsko stanovništvo u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, kao jedan od konstitutivnih naroda Jugoslavije, ima pravo na samoopredjeljenje?" Komisija je 11. januara 1992. zaključila „da srpsko stanovništvo u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj ima sva prava koja se tiču manjina i etničkih grupa.... Republike moraju pripadnicima tih manjina i etničkih grupa omogućiti sva ljudska prava i osnovne slobode priznate u međunarodnom pravu, uključujući, gdje je prikladno, pravo na izbor državljanstva“.^[1] Mišljenje je također po prvi put proširilo princip uti possidetis na bivšu Jugoslaviju.^[13]

Lord Carrington je 20. novembra 1991. upitao: "Mogu li se unutrašnje granice između Hrvatske i Srbije i između Bosne i Hercegovine i Srbije smatrati frontier u smislu međunarodnog javnog prava?" Primjenjujući načelo uti possidetis juris, komisija je 11. januara 1992. zaključila: „Granice između Hrvatske i Srbije, između Bosne i Hercegovine i Srbije i eventualno drugih susjednih nezavisnih država ne mogu se mijenjati osim sporazumom koji je slobodno postignut... Osim ako je drugačije dogovoreno, bivše granice postaju granice zaštićene međunarodnim pravom”.^[12]

Komisija je upitana da li treba priznati nezavisnost Bosne i Hercegovine. Komisija je odlučila protiv priznavanja jer, za razliku od drugih republika koje traže nezavisnost, Bosna i Hercegovina još nije održala referendum o nezavisnosti.^[14]

Komisija je razmatrala zahtjev Hrvatske za priznanje njene nezavisnosti. Komisija je odlučila da nezavisnost Hrvatske još ne treba priznati jer novi Ustav Hrvatske nije uključio zaštitu manjina koju zahtijeva Evropska zajednica. U odgovoru na ovu odluku, predsjednik Hrvatske je pisao Badinteru da uvjerava da će deficit biti saniran, a Evropska zajednica je tada priznala Hrvatsku.^[14]

Komisija je preporučila Evropskoj zajednici da prihvati zahtjev tadašnje Republike Makedonije za priznanje, jer je Republika dala neophodne garancije za poštovanje ljudskih prava i međunarodnog mira i sigurnosti. Međutim, Evropska zajednica u početku nije bila voljna prihvatiti preporuke zbog grčkog protivljenja oko imena.^[15]

Komisija je preporučila Evropskoj zajednici da prizna Sloveniju.

Komisija je odbacila prigovore Srbije i Crne Gore na svoju nadležnost da odgovori na tri reference koje je dobila od Lorda Karingtona, što je rezultiralo mišljenjima 8, 9 i 10.

Komisija je odlučila da je pravni proces raspada SFRJ završen i da SFRJ više ne postoji.

Komisija je smatrala da treba riješiti sukcesiju države, koja je nastala prestankom SFRJ. Presudila je da to treba riješiti zajedničkim dogovorom s nekoliko država sukcesora, uz pravičnu podjelu međunarodne imovine i obaveza bivše SFRJ. Također je odlučeno da članstvo SFRJ u međunarodnim organizacijama ne može da nastavi nijedna država sukcesor, već će svaka država morati ponovo da aplicira za članstvo.

U ovoj odluci Komisija je odlučila da se SRJ (Srbija i Crna Gora) pravno ne može smatrati nastavkom bivše SFRJ, već je to nova država. Dakle, Evropska zajednica ne bi trebalo automatski da prizna SRJ, već da primenjuje iste kriterijume kao i za priznavanje ostalih država.

Tekst prvih deset mišljenja Badinterove komisije objavljen je u Evropskom časopisu za međunarodno pravo. Mišljenja 1-3 su reprodukovana u 3 EJIL 1 (1992) str. 182ff.^[16][17] Mišljenja 4-10 su reprodukovana u 4 EJIL 1 (1993) str. 74ff.^[18]

Peter Radan, australijski pravni akademik srpskog porijekla, kritikovao je tumačenje Ustava Jugoslavije od strane Badinterove komisije. Pored principa međunarodnog prava, Badinterova komisija je nastojala da opravda relevantnost Badinterovog principa granica pozivanjem na član 5. Ustava Jugoslavije iz 1974. Komisija je saopštila da se Badinterov granični princip utoliko lakše primenjuje na republike, jer je drugim i četvrtim stavom člana 5. Ustava SFRJ propisano da se teritorije i granice republika ne mogu menjati bez njihove saglasnosti.

Član 5 predviđa:

(1) Teritorija SFRJ je nedjeljiva i sastoji se od teritorija njenih socijalističkih republika.

(2) Teritorija republike ne može se menjati bez saglasnosti te republike, a teritorija autonomne pokrajine - bez saglasnosti te autonomne pokrajine.

(3) Granica SFRJ ne može se mijenjati bez saglasnosti svih republika i autonomnih pokrajina.

(4) Granica između republika može se menjati samo na osnovu njihovog sporazuma, a u slučaju granice autonomne pokrajine - na osnovu njenog saglasnosti.

Pozivajući se na član 5, njegova kritika je da je Badinterova komisija kriva za selektivno citiranje.

Radanov razlog za ovakvo mišljenje je da je Badinterova komisija, pozivajući se na stav 2. i 4. člana 5, zanemarila odredbe st. 1. i 3. Time je opravdavao podjelu SFRJ i promjenu njenih međunarodnih granica kršeći stavove 1. i 3. Radan tvrdi da su se teritorijalni integritet republika i svetost njihovih granica iz stava 2. i 4. člana 5. primenjivali samo u kontekstu jugoslavenske države čiji su sopstveni teritorijalni integritet i granice ostali na mjestu. Prema Radanu, republika koja želi da prekrši odredbe st. 1. i 3. člana 5. teško bi mogla da iskoristi garancije sadržane u stavovima 2 i 4. Shodno tome, on tvrdi da član 5. ne pruža podršku za primjenu Badinterovog principa granica na fragmentaciju SFRJ.

Na osnovu navedene analize obrazloženja Badinterove komisije u Mišljenju broj 3 Radan zaključuje da ni međunarodnopravni principi poštivanja teritorijalnog statusa quo i uti possidetis niti odredbe člana 5. Ustava SFRJ iz 1974. ne pružaju nikakvo opravdanje za Badinterov princip granica i da će u prekrajanju novih granica između nezavisnih država "čak biti potrebno olakšati uredan i dobrovoljan transfer dijelova stanovništva."^[12]

• Raspad Jugoslavije
• Rezolucija Vijeća sigurnosti Ujedinjenih naroda 777
• Savjetodavno mišljenje o proglašenju nezavisnosti Kosova
• Memorandum Srpske akademije nauka i umetnosti

• Svjedočenje Vladislava Jovanovića na suđenju Miloševiću MKSJ, 14. februar 2005.