Mitologia egipska
Mitologia egipska – zbiór mitów, mających na celu ugruntowanie pozycji i określenie funkcji bóstw w wierzeniach ludności zamieszkującej państwo Faraonów aż do nadejścia chrześcijaństwa i islamu. Za początek kształtowania się egipskiego zbioru mitów należy uznawać połowę IV tysiąclecia, kiedy na terenie obecnej delty i doliny Nilu zaczęły zawiązywać się pierwsze organizmy państwowe, zjednoczone ostatecznie w dwa królestwa Egiptu Dolnego, czyli Delty, i Górnego, czyli Doliny. Oba królestwa zostały ostatecznie zjednoczone w jedno państwo. Wraz z procesem jednoczenia politycznego ziem Egiptu przeobrażeniom ulegały systemy wierzeń. Z lokalnych wariantów bóstw jedne zyskiwały przewagę nad drugimi, tworząc hierarchie i panteony. Mity miały uzasadniać i wyjaśniać rolę poszczególnych bogów oraz ugruntować miejsca ich kultu oraz przewagę nad innymi ośrodkami. W stosunku do religii mity miały charakter wtórny i niejednokrotnie pełniły funkcję propagandową. Mity podpierały w ten sposób od strony metafizycznej polityczną przewagę jednych ośrodków kultu religijnego nad innymi. Kolegia kapłańskie pracowały nad tym, aby miejsce, nad którym sprawowały pieczę, włączyć do cyklu legend o bogach, które już uzyskały poczesne miejsce w systemie wierzeń Egipcjan[1].
Czasy predynastyczne
edytujWiedza o wierzeniach w czasach predynastycznych jest niewielka. Prawdopodobnie wierzono w lokalne bóstwa, z których niektóre z czasem zdobywały popularność i zlewając się ze sobą, tworząc główny kanon egipskich bogów. Najbardziej istotnych bogów łączono w rodziny, enneady i ogodoady. Za najważniejszą enneadę można uznać grupę z Helopolis, w której skład wchodził Atum. Istotna była też ogodoada z tego samego miasta, na której czele stał Ra, a także triada z Memfis, w skład której wchodził Ptah (najistotniejszy), Sachmet i Nefertum. Inne istotne triady to Chnum, Statet i Anuket z Elefantyny oraz Amon, Mut i Chonsu z Teb.[2]
Bogowie
edytujPoczątkowo w Egipcie uznawano wielu bogów. Wyobrażenia podlegały zmianom w zależności od sytuacji politycznej w Egipcie, dominującej grupy i jej przywódcy. Postaci bogów były łączone i zmieniane.
Główne wierzenia z wczesnego okresu formalizowały 5 wyraźnych grup terytorialnych, wykrystalizowanych z wcześniejszych wierzeń miejscowych:
- dziewiątka (Enneada) z Heliopolis, której głównym bogiem był Atum
- ósemka (Ogdoada) z Hermopolis, której głównym bogiem był Ra
- Chnum-Satis-Anukis triada z Elefantyny, gdzie głównym bogiem był Chnum
- Amon-Mut-Chonsu triada z Teb, gdzie głównym bogiem był Amon
- Ptah-Sechmet-Nefertum triada Memfis, niezwykła o tyle, że bogowie nie byli powiązani przed sformalizowaniem triady, a nadrzędnym bogiem był Ptah
W końcowej fazie, kiedy Egipt znalazł się pod wpływem helleńskim, pozostała triada: Ozyrys, Izyda i Horus oraz ich wróg Set. Każda część triady miała własny ośrodek kultu. Jednak nawet na tym etapie łączenie trwało, Ozyrys i Horus stawali się aspektami tej samej postaci. Cała sytuacja zmierzała w kierunku monoteizmu. Wcześniejsze próby wprowadzenia monoteizmu, przez wybranie jednego z bogów a odrzucenie pozostałych, nie powiodły się.
W wierzeniach egipskich ludzka dusza istnieje również po śmierci ciała. W celu zachowania tożsamości w istnieniu po śmierci, ciało było balsamowane i mumifikowane. Ciała były tymczasowo umieszczane w trzcinowych trumnach w bardzo gorącym piasku, co szybko wysuszało zwłoki i zapobiegało rozkładowi. Później następował pogrzeb. W późniejszych czasach zaczęły powstawać drewniane groby, rytuały i reguły pochówku były rozbudowywane, komplikował się sposób mumifikacji. Balsamowanie zostało wynalezione w okresie Czwartej Dynastii. Usuwano wszystkie miękkie tkanki, a powstałe miejsca wypełniano natronem.
Istotną rolę odgrywała Księga umarłych – zbiór prawie dwustu magicznych tekstów, rysunków i pieśni, dopasowywanych każdorazowo do osoby zmarłego, mających ułatwić mu przejście do świata pośmiertnego. W niektórych grobach Księga Zmarłych jest również wymalowana na ścianach.
Według późniejszych wierzeń, dusza zmarłego zostaje przyprowadzona przed oblicze Anubisa, a ciężar jego serca – zapisu moralności – jest porównywany z ciężarem pióra Maat – bogini prawdy, sprawiedliwości i porządku. Jeśli wynik wypadnie na korzyść zmarłego, to jest on prowadzony przez Horusa do Ozyrysa, w przeciwnym wypadku jest pożerany przez Ammit (por. Am-heh) – pożeraczkę grzeszników o głowie krokodyla, tułowiu geparda i zadzie hipopotama.
Początki świata
edytujWedług wierzeń Egipcjan na początku świata istniał tylko wielki praocean nazywany Nun[3], z którego zrodził się twórca. Zaczął on wydobywać ład z chaosu i tworzyć świat. Pierwszym bogiem był Ra, który następnie stworzył pierwszą parę bóstw: boga powietrza Szu i boginię wilgoci Tefnut. Z ich związku na świat przyszło niebo, czyli bogini Nut, a także ziemia, czyli Geb. Ci zaś mieli czworo dzieci: Ozyrysa, Seta, Izydę i Neftydę. W innych wersjach pierwszym bogiem był Atum, który wyłonił się na pierwszym pagórku. Często był jednak utożsamiany z Re. W okresie Starego Państwa łączono ich imiona i mówiono o Re-Atumie. Tymczasem kapłani z Memfis, chcąc pokazać wyższość swojego boga, Ptaha, nad Re, uznawali go za sam prapagórek.[2]
W stworzonym świecie panował maat, czyli prawda, sprawiedliwość i porządek. Chaos (izefet) wciąż jednak istniał, dążąc do pochłonięcia strefy opanowanej przez maat. Od utrzymania równowagi między tymi dwiema siłami zależało istnienie świata.
Pierwszymi władcami świata byli bogowie. W złotym okresie ich panowania na tronie zasiadał Ozyrys, który zginął jednak z ręki zawistnego Seta, który poćwiartował go i wrzucił do Nilu. Żonie Ozyrysa udało się jednak go wskrzesić z pomocą Anubisa, który pokazał jej, jak za pomocą bandaży złączyć ciało. Z ich związku narodził się Horus.[2] Ten, gdy dorósł, zaczął domagać się władzy, dlatego władza została podzielona: Ra władał niebem, Ozyrys Duat, czyli światem podziemnym, a Horus Ziemią.[4]
Sąd ostateczny
edytujW mitologii egipskiej występowało coś, co można nazwać sądem ostatecznym. Początkowo jednak wierzono, że to, czy dana osoba będzie wiodła życie wieczne zależy od tego, czy prowadziła życie zgodne z prawem maat. Podczas Pierwszego Okresu Przejściowego doszło jednak do zmian strukturalnych w państwie, a co za tym idzie, także do zmian dotyczących wiary. Od tej pory uznawano, że ludzie będą sądzeni przez samego Ozyrysa. Człowiek miał odbyć podróż w zaświaty, po czym w towarzystwie swojego ba miał stanąć przed bogiem, który wraz z czterdziestoma dwoma pomocnikami odbywał sąd. Następnie odbywało się ważenie serca. Anubis kładł je na wadze. Serce miało zrównać się z piórem prawdy należącym do bogini Maat. Jeśli było za ciężkie było pożerane przez Ammuta. Według wierzeń Egipcjan serce było miejscem, w którym ukryta była dusza, dlatego było to równoznaczne z unicestwieniem takiej osoby. Jeśli do tego nie doszło, sądzony trafiał do krainy umarłych, jednocząc się z Ozyrysem i jego jestestwo mogło swobodnie wędrować między światem podziemi i światem żywych[2].
Życie pośmiertne
edytujZmarli, po dotarciu do nieba, ukazywali się na nim jako nowe gwiazdy[3].
Przypisy
edytuj- ↑ Lipińska i Marciniak 1980 ↓, s. 5-6.
- ↑ a b c d R. Hamilton , Starożytny Egipt, Parragon, 2008, s. 28-29, 34-35, ISBN 978-1-4075-1978-4 .
- ↑ a b Joanna Ciślewska (red.), Starożytni Egipcjanie, 2007, s. 16-17, ISBN 978-83-89840-03-5 .
- ↑ Kamil Kuraszkiewicz , "Trwała jest władza królewska jak Ra na niebie". Faraon jako wcielenie boga, „Pomocnik historyczny” (03/2018), 2018, ISSN 2391-7717 .
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Andrzejewski – Księga Umarłych Piastunki Kai, Warszawa 1951.
- Tadeusz Andrzejewski – Księga Umarłych kapłana-pisarza Neferhotepa, Kraków 1951.
- Tadeusz Andrzejewski – Opowiadania egipskie, Warszawa 1958.
- Tadeusz Andrzejewski – Dusza boga Re, Warszawa 1967.
- Jaroslaw Černý – Religia starożytnych Egipcjan, PIW, Warszawa 1972.
- Elizabeth Hallam – Bogowie i boginie., Wyd. Diogenes, Warszawa 1998.
- E. Hornung – Jeden czy wielu: koncepcja boga w starożytnym Egipcie., Warszawa 1991.
- S. Ikram – Śmierć i pogrzeb w starożytnym Egipcie., PIW, Warszawa 2005.
- Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, seria: Mitologie świata.
- S. Morentz – Bóg i człowiek w starożytnym Egipcie, Warszawa 1972.
- Guy Rachet – Słownik cywilizacji egipskiej, Wydawnictwo „Książnica”, Katowice 1994, 2004.
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Egyptian cosmology, ancient (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].